De natuurinclusieve wijk van de toekomst: van ontwerp tot realisatie

INSPIRATIE-EVENT:

• De tien principes van de natuurinclusieve stad van de toekomst
  Luc Eeckhout I Architect & ruimtelijk planner I evr-architecten
• Co-habitat, mens en dier in de stad 
  Björn Bracke I Landschapsarchitect I Kollektif, KU Leuven, Blikveld
• De wijk van de toekomst, de visie van de stad
  Bart Van Lokeren I Ruimtelijk planner I Stad Sint-Niklaas

Hoe ziet de wijk van de toekomst eruit? Hoe bouw je als landschapsarchitect, stedenbouwkundige of projectontwikkelaar aan de duurzame wijken van morgen? Hoe maken we van steden een aangename en leefbare plek voor alle aanwezigen?

Met die vragen gaan sprekers Björn Bracke, Bart Van Lokeren en Luc Eeckhout aan de slag. Onze steden komen onder druk te staan. Zo is er een steeds groeiende populatie, klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Dit dwingt ons om anders te kijken naar de invulling van de stedelijke ruimte. Landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en projectontwikkelaars staan voor de uitdaging om stedelijk gebied klaar te maken voor een steeds toenemende druk op ruimte en middelen en tegelijk een hoge leefkwaliteit te bieden aan de gebruikers van de stad.

Aan de hand van theoretisch onderzoek, een praktische case en tien principes belichten we hoe duurzaamheid, leefbaarheid en natuurinclusie geïntegreerd kunnen worden in stedelijke ontwikkeling. De casestudies laten zien hoe stedelijke ruimte kan worden ingericht om ecosystemen te versterken, biodiversiteit te stimuleren en tegelijkertijd een hoogwaardige woonomgeving te creëren. Samen bouwen we aan een toekomst waarin steden veerkrachtig, leefbaar en ecologisch verantwoord zijn.

Herbekijk het inspiratie event

Bekijk de volledige opname van het inspiratie event

Downloads

• Download de presentatie:
  De tien principes van de natuurinclusieve stad van de toekomst - Luc Eeckhout - 17 maart 2025
• Download de presentatie:
  Co-habitat, mens en dier in de stad - Björn Bracke - 17 maart 2025
• Download de presentatie:
  Bouwen aan een wijk van de toekomst, de visie van de stad - Bart Van Lokeren - 17 maart 2025

De aarde draagt ons, maar wij moeten de aarde ook dragen

Luc Eeckhout opent de avond met een krachtige boodschap die ons onmiskenbaar met de neus op de feiten drukt. Het is al lang vijf voor twaalf. In zijn presentatie bespreekt hij tien principes uit een framework voor regeneratief design, die de basis vormen voor de natuurinclusieve stad van de toekomst. Centraal in deze principes staan vier 'groene motoren' die bijdragen aan het creëren van gezonde steden, gezonde mensen en een gezonde planeet.

Luc benadrukt dat samenwerking essentieel is voor echte verandering. Alleen door verschillende invalshoeken te integreren in een multidesignbenadering kunnen we vooruitgang boeken. Een van de belangrijkste principes is “nature first”, dat Luc als fundamenteel beschouwt: “We moeten de natuur opnieuw erkennen als onmiskenbaar onderdeel van ons leven, in plaats van deze te negeren of te exploiteren. De natuur mag niet langer als bijzaak worden beschouwd. Ze is de basis van alles, van gezondheid tot economie, en moet weer centraal staan in elke stedelijke ontwikkeling.”

Daarnaast benadrukt Luc de noodzaak om onze visie op mobiliteit radicaal te heroverwegen. In plaats van door te gaan met het investeren in infrastructuren die de afstand tussen mensen vergroten, pleit hij voor het ontwikkelen van 'multisteden' – steden waarin dorpsstructuren worden hersteld en nabijheid tussen mensen wordt bevorderd. In dit kader komt ook de term ‘commons’ aan bod, welke Luc ziet als een essentieel concept voor het aanpakken van de uitdagingen van de toekomst. De commons is het systeem van samenwerking, het delen van middelen en het maken van afspraken onder elkaar. 

Met de dichtbevolkte en sterk verhardde gebieden in Vlaanderen is het geen gemakkelijke taak om gezonde omgevingen te creëren. "We leven met zeer veel mensen hier, dus het is echt niet gemakkelijk om een gezonde omgeving te realiseren," zegt Luc. Het ontwerp van onze steden moet flexibel en regeneratief zijn, met de nadruk op het herstellen van wat verloren is en het verbeteren van de stedelijke leefomgeving.  Luc sluit af met een krachtige boodschap: één ding is zeker, life is change. De verandering komt eraan!

Natuur in de stad: Verwondering als kern van natuurinclusief ontwerp

Björn Bracke bouwt verder op de voordelen van natuur in de stad, maar voegt een nieuwe dimensie toe aan natuurinclusieve stedenbouw: “Hoe kan de natuur terug verwondering brengen?” Hij stelt de vraag of dieren en planten wel willen wonen in de stad. Dit vraagt om een ander type ontwerp, waarbij de specifieke context van de stad en de relatie tussen mens en natuur centraal staan.

Björn introduceert drie thema’s voor het ontwikkelen van een vernieuwende ontwerppraktijk: kartografie, coalities en interventies. Kartografie wordt gebruikt om natuur te visualiseren vanuit een niet-menselijk perspectief, wat nieuwe inzichten biedt in de manier waarop dieren zich in de stad bewegen. Het concept van coalities legt de nadruk op samenwerking tussen verschillende actoren – zoals bewoners en verenigingen – om natuur in de stad te ondersteunen. Tot slot gaat het over interventies.

De uiteenzetting begint met een harde confrontatie met de feiten. Björn geeft ons een historisch perspectief op de afname van diersoorten, terwijl de menselijke populatie in aantal toeneemt. Deze groei heeft geleid tot een vervreemding van de natuur, waarbij de moderne westerse cultuur de natuur vaak als iets extern beschouwt. Dit heeft onze perceptie van de natuur beïnvloed. Burgerinitiatieven en statistieken van dierenhulporganisaties helpen ons de aanwezigheid van diersoorten zoals de zwaluw en de egel in kaart te brengen. Deze informatie is essentieel voor het ontwikkelen van een beleid gericht op het dynamisch herintroduceren van natuur in de stad.

De case-study van Marais Wiels biedt een praktijkvoorbeeld van hoe een oude bierbrouwerij zich ontwikkelde tot een dynamisch ecologisch gebied. Het proces bracht water en natuur als belangrijke ecologische waarden naar voren, wat leidde tot buurtactivisme en een intensieve interactie tussen bewoners, organisaties en de natuur. Met dit voorbeeld toont Björn aan dat natuurontwikkeling nooit waardevrij is, maar sterk bepaald wordt door de coalities die eraan ten grondslag liggen. 

Ten slotte haalt Björn het Flageyplein in Brussel aan. Dit plein met een iconisch ontwerp met speelelementen en fonteinen, transformeerde na vijftien jaar in een versteende ruimte die in de zomer erg warm werd. Het ontwerpteam heeft gewerkt aan het vergroenen van het plein, met respect voor zowel het oorspronkelijke ontwerp als de bovengrondse en ondergrondse beperkingen (zoals het waterbassin en de parking). De aanpak met interventies zorgt ervoor dat het plein dynamisch kan evolueren om snel in te spelen op veranderingen in de tijd. 

Groene Wijken voor de Toekomst: De Clementwijk in Sint-Niklaas

De Clementwijk in Sint-Niklaas is een modelvoorbeeld van een natuurinclusieve en duurzame woonwijk, waarbij vier kernprincipes centraal staan: groen, autoluw, energiezuinig en speels voor alle leeftijden. Het ontwerp van deze wijk respecteert het bestaande landschap en maakt gebruik van natuurlijke elementen zoals een grachtenstelsel en bomenrijen. Daarnaast is er een prachtig park van 4 hectare gecreëerd en verbindt een fietspad de wijk met het stadscentrum, wat het project zowel ecologisch als sociaal betekenisvol maakt.

De wijk is opgebouwd rond enkele cruciale ontwerpprincipes: het behoud van het bestaande landschap van de bolakkers, de integratie van een parkpromenade voor de Oost-Westverbinding, een sterk waterbeheerbeleid, en een gemeenschappelijk park met veel speelfaciliteiten en bloei. Uiteraard werd er gekozen voor compacte, energiezuinige bebouwing. Duurzame mobiliteit speelt ook een centrale rol, waarbij autoverkeer op de achtergrond blijft en de focus ligt op voetgangers en fietsers. “De auto is gast in de wijk”. 

De woningen in de Clementwijk zijn gevarieerd: van sociale huisvesting en co-housing tot privéwoningen, waarbij er nadruk ligt op een sociaal diverse gemeenschap. De wijk omvat bovendien gemeenschappelijke ruimtes zoals een school en kinderopvang. Daarnaast is er geïnvesteerd in ondergrondse afvalcontainers en groene voorzieningen, die bijdragen aan een schoner en groener milieu. Speelstraten en dwarspleinen versterken de sociale interactie, waardoor het project een uitstekend voorbeeld is van hoe steden de uitdagingen van woningbouw, duurzaamheid en sociale cohesie kunnen combineren in de context van de groene stad van de toekomst.

“Stad Sint-Niklaas heeft het lobbenstadmodel omarmt,” zegt Luc. Dit model voorziet in het creëren van zeven groene lobben door bijvoorbeeld een ingebuisde waterlijn weer open te leggen, buurtbossen te ontwikkelen, groenblauwe structuren terug te brengen in bestaande straten, de Grote Markt te vergroenen met een bomenrand, en het ontharden van de binnenstad in het kader van een winkelwandellus.